Thầu dầu tía, cây thuốc của mọi nhà
25.02.2010 08:11
 | | Thầu dầu tía trở thành cay thuốc thân thuộc với mọi nhà |
<tbody>
</tbody> Đi vào những thôn/bản ở Hữu Lũng, ai cũng dễ dàng bắt gặp một loại cây tuy không nhiều, không trồng đại trà nhưng hầu như nhà nào cũng có một vài cây trồng đâu đó ở bờ rào, trước cổng, đầu hồi nhà... hỏi ra mới biết đó là cây Slùng đeng (tiếng Nùng), tiếng phổ thông là cây thầu dầu tía (có nơi còn gọi là cây đu đủ tía, hay mạ puông sí - tiếng Dao).
Đây là loại cây nhỏ, cao 1 - 5m, thân rỗng, lá mọc so le, có cuống dài, chia 5 - 7 thùy, mép khía răng, quả nang có gai mềm chứa 3 hạt hình trứng hơi dẹt, màu nâu, bóng, có vân. Cây thầu dầu có loại trắng và loại tía, trong đó thầu dầu tía dùng có tính dược mạnh hơn.
Cây thuốc truyền đời cho sản phụ...
Theo lời người già kể lại, cây thuốc này được truyền từ đời này qua đời khác và dùng phổ biến trong nhiều gia đình ở vùng cao, nó trở nên quá đỗi quen thuộc, đến nỗi dù chưa một lần dùng làm thuốc nhưng cũng thấy nó xuất hiện cạnh nhà các gia đình vùng cao, thân thuộc như cây lúa, cây khoai, cây sắn vậy.
Theo kinh nghiệm truyền lại, sản phụ bị sót rau, rau không ra được lấy quả thầu dầu giã ra đắp vào gan bàn chân, ra được rồi thì phải đắp lại lên đầu để kéo lên. Đắp khoảng 15- 20 phút là rau ra. Khi đắp phải theo dõi thường xuyên và cẩn thận, thấy ra rồi phải bỏ ra ngay và lau rửa sạch gan bàn chân, nếu không có thể sẽ kéo ra cả ruột. Lưu ý là sau khi đắp vào gan bàn chân kéo rau ra thì phải đắp lại trên đỉnh đầu để kéo lại cho cơ thể được trở lại bình thường. Theo kinh nghiệm của bà Lương Thị Nga (dân tộc Nùng, thôn Phì Phà, xã Hoà Thắng, Hữu Lũng, Lạng Sơn)- một bà đỡ và làm thuốc nam tại nhà thì rất dễ để nhận biết sản phụ bị sót rau: “Sản phụ sinh xong thì sờ bụng dưới (dưới rốn) hoặc xem hai bên bẹn, thấy có quầng đỏ, tái xám thì có nghĩa là bị sót rau. Khi đó, nếu sản phụ đẻ con gái thì dùng 9 hạt, đẻ con trai dùng 7 hạt giã, chia đều đắp vào hai gan bàn chân sẽ kéo hết được rau sót ra”.
| Theo một số tài liệu nghiên cứu, thầu dầu tên khoa học là Ricinus Communis, hạt thầu dầu chứa dầu béo gồm các glycerid như stearin, palmitin; một glycerid đặc biệt là ricinolein thủy phân cho acid ricinoleic; chất protein độc là ricin và alcaloid ricinin. Dầu ép từ hạt thầu dầu dùng để nhuận tràng, dùng liều 2 - 5ml, để tẩy liều 20 - 30ml. Hạt giã đắp vào bên bị liệt chữa méo miệng, xếch mắt. |
<tbody>
</tbody>
Theo già Hoàng Văn Tài- (thầy thuốc nam uy tín tại xã Hoà Thắng, Hữu Lũng, Lạng Sơn), trước đây cách trở giao thông đi lại, các sản phụ đẻ ngay tại nhà chứ làm gì có trạm y tế hay bệnh viện. Chính vì thế cây thầu dầu không thể thiếu trong mỗi gia đình phòng khi cần tới, hạt thầu dầu tía là thứ cũng luôn được các bà đỡ mang theo. Đối với sản phụ, hạt thầu dầu tía không chỉ chữa những người bị sót rau, nó còn được dùng để chữa những ca khó đẻ, những trường hợp phụ nữ bị sa dạ con. Bài thuốc cho những sản phụ đẻ khó, hay những trường hợp phụ nữ bị sa dạ con rất đơn giản: “Dùng 15 hạt thầu dầu tía giã nhỏ (tốt nhất giã cùng vài lá thầu dầu), dùng giẻ buộc thuốc đã giã nhỏ vào hai bên gan bàn chân sản phụ sẽ đẻ dễ hơn, con ra dễ dàng hơn. Trong trường hợp bị sa dạ con, đắp thuốc này vào bụng dưới, dưới rốn dạ con sẽ dễ dàng được kéo trở lên vị trí cũ”.
Mặc dù giờ đây khi sinh nở các sản phụ thường được đưa tới trạm y tế, tới bệnh viện nhưng cây thầu dầu tía vẫn sống đời kề bên những ngôi nhà gỗ, nhà đất hay nhà xây của người miền núi và kinh nghiệm sử dụng cây thầu dầu tía để chữa sót rau, khó đẻ, sa tử cung cho phụ nữ luôn được truyền lại cho con cháu đời này qua đời khác.
Cây thuốc quý cần cho mọi nhà…
Thầu dầu tía xuất hiện cạnh nhà các gia đình vùng cao, thân thuộc như cây lúa, cây khoai, cây sắn vậy.
Chị Lương Thị Hằng khi sinh nở đứa con thứ hai bị sót rau, người tím tái và đã được cứu sống thần kỳ chỉ nhờ 9 quả thầu dầu tía giã nhỏ đắp vào gan bàn chân, bà Lương Thị Nga (dân tộc Nùng)- một bà đỡ và làm thuốc nam tại nhà nhớ lại trường hợp bà dì của mình đã được cứu sống bằng cây thuốc rất đỗi thân thuộc với bất cứ nhà nào ở vùng rừng núi này: cây thầu dầu tía.
Theo kinh nghiệm dân gian, không chỉ hạt thầu dầu dùng chữa trị cho sản phụ mà hạt, lá và rễ thầu dầu đều có thể sử dụng làm thuốc chữa nhiều bệnh thường gặp như: cảm, đau đầu do trúng gió; một số bệnh ngoài da như mẩn ngứa, ung nhọt, da viêm mủ, eczema..; gai, dằm đâm vào thịt; phong thấp, đau nhức khớp, đòn ngã sưng đau; động kinh, tâm thần phân liệt…
| Về dược học, hạt thầu dầu được ép thành dầu để làm thuốc có tác dụng tẩy nhẹ, làm nhuận trường, thông tiện, trong các chứng táo bón của trẻ em hay phụ nữ có thai, bệnh nhân mổ và sản phụ. Theo một số tài liệu của GS. Đỗ Tất Lợi thì dầu thầu dầu không gây hiện tượng xót trong ruột, chỉ làm ruột non và ruột già co bóp nhiều hơn, mà không gây ảnh hưởng đến tiểu khung, bởi vậy được sử dụng cho phụ nữ đang mang thai là rất tốt để chống táo bón mà không gây ra nguy hiểm gì. |
<tbody>
</tbody>
Để chữa đau đầu do trúng gió (cảm), lấy lá tươi cây thầu dầu tía giã đắp lên trán và 2 bên thái dương. Theo bà Lương Thị Nga, để chữa đau đầu do cảm một cách tốt nhất thì giã lá non thầu dầu tía và hoa đu đủ đực, xào lên trộn với nước tiểu đồng hoặc rượu đắp hai bên thái dương và trán sẽ khỏi đau. Nếu bị mẩn ngứa (ma mần ma tịt) thì lấy lá đun nước tắm là xuống.
Theo ông Hoàng Văn Việt- một thầy thuốc nam xã Hoà Thắng, ông đã dùng hạt thầu dầu tía chữa thành công nhiều ca méo mồm, méo miệng do trúng gió, liệt thần kinh mặt. Bài thuốc khá đơn giản: dùng khoảng 9 hạt thầu dầu tía, giã nát, đắp vào phía bên mặt đối diện với bên bị méo miệng khoảng 15- 20 phút, nhẹ thì dùng một lần, nặng thì dùng một vài lần sẽ khỏi.
Ngoài ra, nhiều thầy thuốc nam còn dùng rễ thầu dầu tía là vị thuốc chính trong bài thuốc chữa phong thấp đau nhức khớp, đòn ngã sưng đau, động kinh, tâm thần phân liệt… Những bài thuốc này cần được sử dụng bởi những thầy thuốc có kinh nghiệm.
Thầu dầu tía có thể dùng cả cho người, cả cho trâu, bò. Chữa sa tử cung và trực tràng ở trâu bò thì lấy hạt thầu dầu tía giã nát sau lấy đắp lên đầu. Theo kinh nghiệm của già Hoàng Văn Tài, con trâu, con bò khi đắp vào đỉnh đầu cho kéo lên phải lùa tay vào cửa mình, đè hai quả chèn ra thì mới kéo vào được. Hạt thầu dầu tía giã nhỏ theo một liều lượng nhất định có thể diệt dòi, giết bọ gậy.
Rõ ràng, khi mà cây thuốc nam đang hiếm hoi dần trên rừng ở Hữu Lũng và nhiều người đồng bào ở miền núi trọng dụng thuốc Tây thay vì cây thuốc nam thì việc lưu giữ và truyền lại những cây thuốc quý như cây thầu dầu tía rất có ý nghĩa.
CIRUM (Theo CIRUM)
|
