I. Giới thiệu chung:
Măng cụt có tên khoa học là Garcinia mangostana là loài cây nhiệt đới cho quả ăn được, rất quen thuộc tại Đông Nam Á. Cây cao từ 7 đến 25 m. Quả khi chín có vỏ ngoài dày, màu đỏ tím đậm. Ruột trắng ngà và chia thành nhiều múi có vị chua ngọt, có mùi thơm rất thu hút.
II. Nguồn Gốc, Đặc điểm:
Cây măng cụt nguồn gốc từ Mã Lai, Nam Dương, từ Malacca qua Moluku, ngày nay bắt gặp ở khắp Đông Nam Á, ở Ấn Độ, Myanma cũng như ở Sri Lanka, Philippines… Măng cụt được các nhà truyến giáo đạo Gia tô di thực vào miền Nam nước ta. Hiện nay, ở nước ta măng cụt được trồng nhiều ở Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) và Đông Nam Bộ (ĐNB).
Mùa vụ măng cụt từ tháng 4- 6 âm lịch hàng năm. Đây là một loại cây to, có thể cao tới 20-25m. Lá dày, dai, màu lục sẫm, hình thuôn dài. Hoa đực cụm 3-9 hoa có lá bắc. Hoa lưỡng tính có cuống có đốt. Quả hình cầu, to bằng quả cam trung bình, vỏ ngoài màu đỏ tím dày cứng, trong đỏ tươi như rượu vang, dày xốp, phía dưới có lá dài, phía đỉnh có đầu nhụy. Trong quả có từ 6 đến 18 hạt, quanh hạt có áo hạt trắng, ăn ngọt thơm ngon.
Ngoài việc dùng quả măng cụt để ăn, trong vỏ măng cụt có chứa hàm lượng cao chất giữ màu. Trước đây, trong thập niên 1970–1980 đã có một số nhà nghiên cứu Việt Nam tìm cách sử dụng tinh chất trích ly từ vỏ trái măng cụt để pha làm thuốc nhuộm vải không bị phai màu.
III. Phân bố:
Măng cụt chủ yếu được phân bố ở hai vùng ĐBSCL và ĐNB, trong đó trồng ở ĐBSCL với tổng diện tích khoảng 4,9 nghìn ha, cho sản lượng khoảng 4,5 nghìn tấn. Nam bộ hiện có khoảng 5.400 ha măng cụt, trong đó có vườn măng cụt trăm tuổi, có vườn mới trồng mùa mưa rồi. Dưới 1/3 diện tích măng cụt cho thu hoạch, trong đó phần lớn diện tích chưa ổn định năng suất. Bến Tre, Cần Thơ, Hậu Giang, Bình Dương, Sóc Trăng, Đồng Nai là các địa phương trồng măng cụt và trong đó Bến Tre là tỉnh dẫn đầu do tác động của chương trình trồng xen trong vườn dừa lão đang vận hành.
Theo dự án phát triển sản xuất và xuất khẩu rau, hoa, quả tươi của Việt Nam dự kiến phát triển diện tích trồng măng cụt ở cả hai vùng ĐBSCL và Nam Bộ lên khoảng 11,3nghìn ha, cho sản lượng 24 nghìn tấn; Trong đó tập trung trồng tại các tỉnh Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh và Bình Dương….
Măng cụt Bến Tre
Theo số liệu thống kê hiện nay toàn tỉnh Bến Tre có khoảng 4,5 nghìn ha đất trồng măng cụt (chiếm 77% diện tích cả nước). Hiện nay, Bến Tre là tỉnh đã có công bố chính thức về việc chọn măng cụt là loại cây trồng chủ lực để đầu tư phát triển theo hướng chuyên canh.
Măng cụt là loại cây đặc sản của Nam Bộ đã từng “làm mưa làm gió” trên thị trường trái cây cao cấp với giá bán trên 40.000 đồng/kg. Nhưng dần dần diện tích trồng loại cây này tăng lên, sản lượng đạt khá và thêm vào đó là trái măng cụt Thái Lan ngày càng nhiều khiến thị trường trái cây này nhiều biến động không có lợi cho người sản xuất. Hiện mức giá măng cụt đầu vụ vẫn luôn đạt mức trên 20.000 đồng/kg.
Tại Bến Tre măng cụt được đánh giá là nữ hoàng của cây ăn trái. Một trong những nguyên nhân để Bến Tre chọn cây măng cụt để phát triển thế mạnh là do rất ít nơi trồng được loại cây khó tính này và ở Bến Tre cây măng cụt phát triển rất tốt. Theo dự án của tỉnh, cây măng cụt sẽ được phát triển mạnh với diện tích khởi đầu 2.500 ha. Tuy nhiên, do điều kiện đất đai, khí hậu phù hợp để cây phát triển tốt cộng với thu nhập khá từ loại cây này nên hiện nay diện tích toàn tỉnh đã tăng lên đến 4.500 ha, trong đó có khoảng 200 ha đang trong thời kỳ cho năng suất cao (3.500 tấn). Những năm gần đây, măng cụt là loại trái cây đem lại thu nhập cao cho các nhà vườn và dự kiến diện tích trồng cây này còn tiếp tục tăng trong thời gian tới.
IV. Khoa học công nghệ
Cây măng cụt có thể sinh trưởng ở nhiều loại đất khác nhau (có khả năng chịu được đất hơi chua) nhưng tốt nhất là đất sét giàu hữu cơ, tầng canh tác dầy, thoát nước tốt và gần nguồn nước tưới. Nó không thích hợp với đất cát, đất thấp thoát nước kém. Măng cụt là cây nhiệt đới, yêu cầu nhiệt độ và ẩm độ cao, lượng mưa phân bố đều trong năm. Trong vùng nhiệt đới, cây măng cụt có thể trồng ở độ cao trên 1000 m, tuy nhiên ở những vùng quá cao cây măng cụt sẽ sinh trưởng chậm chạp.
1. Kỹ thuật trồng
Cây con cao 50cm, trước khi trồng nên cắt bớt phiến lá còn 1/2 để giảm thoát nước. Nên trồng cây con vào đầu mùa mưa để giảm chi phí tưới.
Cây con khó sống ngoài trảng, nên cần được che mát 4-5 năm đầu. Có thể trồng xen măng cụt với chuối hoặc xen dưới tán dừa để che mát, nhất là những vùng mùa khô kéo dài. ở vườn trồng thuần măng cụt, có thể trồng xen những cây ngắn ngày để tăng thu nhập. Măng cụt trồng xen trong vườn dừa không cần trồng xen thêm những cây khác. Chấm dứt xen khi cây đã trưởng thành (8-10 năm tuổi). Sau khi ngưng trồng xen, cần che phủ đất bằng những cây họ Đậu, nhất là trong mùa khô để giảm bốc hơi nước (tránh ít nhất ở 30cm xung quanh gốc đến tán cây).
a. Cấp- thoát nước
Rễ măng cụt tiếp xúc với đất kém, khó hút nước, vì vậy cần tưới và chăm sóc thường xuyên. Tuy nhiên, nếu bị ngập cây sẽ chết, do đó trong mùa mưa cần chú ý thoát nước tốt.
b. Phân bón
Măng cụt rất ưa phân chuồng. Ngoài ra, bón đạm cũng giúp cây tăng trưởng nhanh. Hiện chưa có nghiên cứu nào khuyến cáo công thức phân cho măng cụt. Nhưng theo kinh nghiệm của một số nhà vườn chuyên canh, bà con có thể áp dụng theo cách sau:
Trong năm đầu có thể bón 0,5kg Greenfield 555/cây vào 1 tháng sau khi trồng và 0,5kg Greenfield 555/cây vào 6 tháng sau.
- Tăng dần lượng phân qua các năm trong giai đoạn kiến thiết cơ bản (0,5kg/cây/năm).
Khi cây bắt đầu cho trái, bón 1kg Greenfield 555/cây vào đầu và cuối mùa mưa. Lượng phân tăng khi cây lớn và cho nhiều trái.
Cây trưởng thành có thể bón từ 3-5kg Greenfield 555/năm. Các vườn măng cụt năng suất cao ở ĐBSCL thường bón 2-3kg Greenfield 555 và 1,5kg urê/gốc vào cuối mùa mưa (tháng 10 đến 01 dương lịch năm sau), một số vườn cũng kết hợp với biện pháp bồi sình, rải lá và cỏ mục (1-3 năm/lần) để cung cấp thêm dinh dưỡng cho cây.
c. Cắt tỉa
Lúc đầu có thể cắt bỏ những cành yếu, cành vượt để cây mọc tốt. Khi cây cao 8-10m, cắt ngọn để giảm chiều cao, tạo tán ngang giúp cây dễ phát triển.
d. Phòng trị sâu bệnh
Trị sâu ăn lá bằng các loại thuốc thông dụng như Tiper 10EC, 25EC, Cyperan, Peran 50 EC, Kinalux 25 EC,...
Rệp dính sống thành tập đoàn ở mặt dưới lá (và nhện đỏ, bọ xít) làm cây kiệt sức. Phun Tipho-Siêu 400EC, Nôngia-hy 155SL, Bassan 50 EC, Actara 25 WG, Bian 40 EC, Supracide 40 ND,... khi thấy chúng xuất hiện.
Bệnh đốm rong tạo thành các đốm đồng tiền loang lổ màu xám xanh hoặc vàng trên thân, cành cây. Phun hỗn hợp thuốc như Tipozeb 80WP, Tinomyl 50WP, Carban 50 SC, Bordeaux, Copper-zinc, Coppor B... hoặc dùng vôi quét tường phết lên vết bệnh.
Chảy nhựa vàng: Do sâu gây ra hoặc rễ bị tổn thương bởi gió to, bão... Trong thời gian 2-8 tuần trước khi thu hoạch có mưa liên tục và mưa to, quả măng cụt rất dễ bị bệnh chảy nhựa vàng, nặng thì quả thành đắng, không ăn được. Do đó cần lưu ý để khắc phục.
e. Thu hoạch
Măng cụt cho trái sau 10-15 năm trồng nhưng cây có thể sống trên 50 năm. Cây tốt có thể cho trái sau 7-8 năm trồng (vùng Lái Thiêu). Tại miền Nam nước ta, măng cụt trổ hoa vào tháng 1-2 dương lịch và bắt đầu thu trái từ tháng 5 đến tháng 8 dương lịch, có khuynh hướng cho trái cách năm. Cây 7 năm tuổi chỉ cho khoảng 10 trái bói (1kg). Cây 8 tuổi cho 40 trái, cây 9 tuổi 100 trái. Cây 15 năm tuổi cho 600-800 trái (60-80kg).
Thu hoạch khi trái đã chuyển màu đỏ là thuận lợi nhất, vì có thể bảo quản được 7-10 ngày; số múi trong và số quả bị cứng vỏ thấp.
f. Tồn trữ
Có thể trữ lạnh nhiều tuần. Sau 7 ngày tồn trữ ở nhiệt độ bình thường, trái chỉ bị giảm 3,3% trọng lượng, nhưng có thể thối 23,9%. Trữ ở 5 độ C không bị giảm trọng lượng và chỉ 11% số trái bị thối. Tốt nhất nên giữ trái trong bao plastic kín để ít bị thiệt hại. Nên chọn những trái tròn trịa, không bị trầy xước để chuyên chở xa.
2. Cách cho măng cụt ra hoa sớm, không sượng trái
Trái măng cụt đạt tiêu chuẩn ngon nhất thiết không bị sượng, trọng lượng trên 80 g/trái, không bị trầy xước, lem mủ và có màu sậm đẹp. Tuy nhiên, sượng trái là vấn đề nan giải với nhiều nhà vườn, nhất là vườn măng cụt còn trái trong mùa mưa. Muốn khắc phục sượng trái, cách tốt nhất là phải thu hoạch trái trước mùa mưa.
Do đặc tính của măng cụt là loài ra hoa trên đầu cành của đọt mới, nên việc cho măng cụt ra hoa sớm trước hết phải làm cho cây ra đọt non sớm và đồng loạt.
Măng cụt có tên khoa học là Garcinia mangostana là loài cây nhiệt đới cho quả ăn được, rất quen thuộc tại Đông Nam Á. Cây cao từ 7 đến 25 m. Quả khi chín có vỏ ngoài dày, màu đỏ tím đậm. Ruột trắng ngà và chia thành nhiều múi có vị chua ngọt, có mùi thơm rất thu hút.
II. Nguồn Gốc, Đặc điểm:
Cây măng cụt nguồn gốc từ Mã Lai, Nam Dương, từ Malacca qua Moluku, ngày nay bắt gặp ở khắp Đông Nam Á, ở Ấn Độ, Myanma cũng như ở Sri Lanka, Philippines… Măng cụt được các nhà truyến giáo đạo Gia tô di thực vào miền Nam nước ta. Hiện nay, ở nước ta măng cụt được trồng nhiều ở Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) và Đông Nam Bộ (ĐNB).
Mùa vụ măng cụt từ tháng 4- 6 âm lịch hàng năm. Đây là một loại cây to, có thể cao tới 20-25m. Lá dày, dai, màu lục sẫm, hình thuôn dài. Hoa đực cụm 3-9 hoa có lá bắc. Hoa lưỡng tính có cuống có đốt. Quả hình cầu, to bằng quả cam trung bình, vỏ ngoài màu đỏ tím dày cứng, trong đỏ tươi như rượu vang, dày xốp, phía dưới có lá dài, phía đỉnh có đầu nhụy. Trong quả có từ 6 đến 18 hạt, quanh hạt có áo hạt trắng, ăn ngọt thơm ngon.
Ngoài việc dùng quả măng cụt để ăn, trong vỏ măng cụt có chứa hàm lượng cao chất giữ màu. Trước đây, trong thập niên 1970–1980 đã có một số nhà nghiên cứu Việt Nam tìm cách sử dụng tinh chất trích ly từ vỏ trái măng cụt để pha làm thuốc nhuộm vải không bị phai màu.
III. Phân bố:
Măng cụt chủ yếu được phân bố ở hai vùng ĐBSCL và ĐNB, trong đó trồng ở ĐBSCL với tổng diện tích khoảng 4,9 nghìn ha, cho sản lượng khoảng 4,5 nghìn tấn. Nam bộ hiện có khoảng 5.400 ha măng cụt, trong đó có vườn măng cụt trăm tuổi, có vườn mới trồng mùa mưa rồi. Dưới 1/3 diện tích măng cụt cho thu hoạch, trong đó phần lớn diện tích chưa ổn định năng suất. Bến Tre, Cần Thơ, Hậu Giang, Bình Dương, Sóc Trăng, Đồng Nai là các địa phương trồng măng cụt và trong đó Bến Tre là tỉnh dẫn đầu do tác động của chương trình trồng xen trong vườn dừa lão đang vận hành.
Theo dự án phát triển sản xuất và xuất khẩu rau, hoa, quả tươi của Việt Nam dự kiến phát triển diện tích trồng măng cụt ở cả hai vùng ĐBSCL và Nam Bộ lên khoảng 11,3nghìn ha, cho sản lượng 24 nghìn tấn; Trong đó tập trung trồng tại các tỉnh Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh và Bình Dương….
Măng cụt Bến Tre
Theo số liệu thống kê hiện nay toàn tỉnh Bến Tre có khoảng 4,5 nghìn ha đất trồng măng cụt (chiếm 77% diện tích cả nước). Hiện nay, Bến Tre là tỉnh đã có công bố chính thức về việc chọn măng cụt là loại cây trồng chủ lực để đầu tư phát triển theo hướng chuyên canh.
Măng cụt là loại cây đặc sản của Nam Bộ đã từng “làm mưa làm gió” trên thị trường trái cây cao cấp với giá bán trên 40.000 đồng/kg. Nhưng dần dần diện tích trồng loại cây này tăng lên, sản lượng đạt khá và thêm vào đó là trái măng cụt Thái Lan ngày càng nhiều khiến thị trường trái cây này nhiều biến động không có lợi cho người sản xuất. Hiện mức giá măng cụt đầu vụ vẫn luôn đạt mức trên 20.000 đồng/kg.
Tại Bến Tre măng cụt được đánh giá là nữ hoàng của cây ăn trái. Một trong những nguyên nhân để Bến Tre chọn cây măng cụt để phát triển thế mạnh là do rất ít nơi trồng được loại cây khó tính này và ở Bến Tre cây măng cụt phát triển rất tốt. Theo dự án của tỉnh, cây măng cụt sẽ được phát triển mạnh với diện tích khởi đầu 2.500 ha. Tuy nhiên, do điều kiện đất đai, khí hậu phù hợp để cây phát triển tốt cộng với thu nhập khá từ loại cây này nên hiện nay diện tích toàn tỉnh đã tăng lên đến 4.500 ha, trong đó có khoảng 200 ha đang trong thời kỳ cho năng suất cao (3.500 tấn). Những năm gần đây, măng cụt là loại trái cây đem lại thu nhập cao cho các nhà vườn và dự kiến diện tích trồng cây này còn tiếp tục tăng trong thời gian tới.
IV. Khoa học công nghệ
Cây măng cụt có thể sinh trưởng ở nhiều loại đất khác nhau (có khả năng chịu được đất hơi chua) nhưng tốt nhất là đất sét giàu hữu cơ, tầng canh tác dầy, thoát nước tốt và gần nguồn nước tưới. Nó không thích hợp với đất cát, đất thấp thoát nước kém. Măng cụt là cây nhiệt đới, yêu cầu nhiệt độ và ẩm độ cao, lượng mưa phân bố đều trong năm. Trong vùng nhiệt đới, cây măng cụt có thể trồng ở độ cao trên 1000 m, tuy nhiên ở những vùng quá cao cây măng cụt sẽ sinh trưởng chậm chạp.
1. Kỹ thuật trồng
Cây con cao 50cm, trước khi trồng nên cắt bớt phiến lá còn 1/2 để giảm thoát nước. Nên trồng cây con vào đầu mùa mưa để giảm chi phí tưới.
Cây con khó sống ngoài trảng, nên cần được che mát 4-5 năm đầu. Có thể trồng xen măng cụt với chuối hoặc xen dưới tán dừa để che mát, nhất là những vùng mùa khô kéo dài. ở vườn trồng thuần măng cụt, có thể trồng xen những cây ngắn ngày để tăng thu nhập. Măng cụt trồng xen trong vườn dừa không cần trồng xen thêm những cây khác. Chấm dứt xen khi cây đã trưởng thành (8-10 năm tuổi). Sau khi ngưng trồng xen, cần che phủ đất bằng những cây họ Đậu, nhất là trong mùa khô để giảm bốc hơi nước (tránh ít nhất ở 30cm xung quanh gốc đến tán cây).
a. Cấp- thoát nước
Rễ măng cụt tiếp xúc với đất kém, khó hút nước, vì vậy cần tưới và chăm sóc thường xuyên. Tuy nhiên, nếu bị ngập cây sẽ chết, do đó trong mùa mưa cần chú ý thoát nước tốt.
b. Phân bón
Măng cụt rất ưa phân chuồng. Ngoài ra, bón đạm cũng giúp cây tăng trưởng nhanh. Hiện chưa có nghiên cứu nào khuyến cáo công thức phân cho măng cụt. Nhưng theo kinh nghiệm của một số nhà vườn chuyên canh, bà con có thể áp dụng theo cách sau:
Trong năm đầu có thể bón 0,5kg Greenfield 555/cây vào 1 tháng sau khi trồng và 0,5kg Greenfield 555/cây vào 6 tháng sau.
- Tăng dần lượng phân qua các năm trong giai đoạn kiến thiết cơ bản (0,5kg/cây/năm).
Khi cây bắt đầu cho trái, bón 1kg Greenfield 555/cây vào đầu và cuối mùa mưa. Lượng phân tăng khi cây lớn và cho nhiều trái.
Cây trưởng thành có thể bón từ 3-5kg Greenfield 555/năm. Các vườn măng cụt năng suất cao ở ĐBSCL thường bón 2-3kg Greenfield 555 và 1,5kg urê/gốc vào cuối mùa mưa (tháng 10 đến 01 dương lịch năm sau), một số vườn cũng kết hợp với biện pháp bồi sình, rải lá và cỏ mục (1-3 năm/lần) để cung cấp thêm dinh dưỡng cho cây.
c. Cắt tỉa
Lúc đầu có thể cắt bỏ những cành yếu, cành vượt để cây mọc tốt. Khi cây cao 8-10m, cắt ngọn để giảm chiều cao, tạo tán ngang giúp cây dễ phát triển.
d. Phòng trị sâu bệnh
Trị sâu ăn lá bằng các loại thuốc thông dụng như Tiper 10EC, 25EC, Cyperan, Peran 50 EC, Kinalux 25 EC,...
Rệp dính sống thành tập đoàn ở mặt dưới lá (và nhện đỏ, bọ xít) làm cây kiệt sức. Phun Tipho-Siêu 400EC, Nôngia-hy 155SL, Bassan 50 EC, Actara 25 WG, Bian 40 EC, Supracide 40 ND,... khi thấy chúng xuất hiện.
Bệnh đốm rong tạo thành các đốm đồng tiền loang lổ màu xám xanh hoặc vàng trên thân, cành cây. Phun hỗn hợp thuốc như Tipozeb 80WP, Tinomyl 50WP, Carban 50 SC, Bordeaux, Copper-zinc, Coppor B... hoặc dùng vôi quét tường phết lên vết bệnh.
Chảy nhựa vàng: Do sâu gây ra hoặc rễ bị tổn thương bởi gió to, bão... Trong thời gian 2-8 tuần trước khi thu hoạch có mưa liên tục và mưa to, quả măng cụt rất dễ bị bệnh chảy nhựa vàng, nặng thì quả thành đắng, không ăn được. Do đó cần lưu ý để khắc phục.
e. Thu hoạch
Măng cụt cho trái sau 10-15 năm trồng nhưng cây có thể sống trên 50 năm. Cây tốt có thể cho trái sau 7-8 năm trồng (vùng Lái Thiêu). Tại miền Nam nước ta, măng cụt trổ hoa vào tháng 1-2 dương lịch và bắt đầu thu trái từ tháng 5 đến tháng 8 dương lịch, có khuynh hướng cho trái cách năm. Cây 7 năm tuổi chỉ cho khoảng 10 trái bói (1kg). Cây 8 tuổi cho 40 trái, cây 9 tuổi 100 trái. Cây 15 năm tuổi cho 600-800 trái (60-80kg).
Thu hoạch khi trái đã chuyển màu đỏ là thuận lợi nhất, vì có thể bảo quản được 7-10 ngày; số múi trong và số quả bị cứng vỏ thấp.
f. Tồn trữ
Có thể trữ lạnh nhiều tuần. Sau 7 ngày tồn trữ ở nhiệt độ bình thường, trái chỉ bị giảm 3,3% trọng lượng, nhưng có thể thối 23,9%. Trữ ở 5 độ C không bị giảm trọng lượng và chỉ 11% số trái bị thối. Tốt nhất nên giữ trái trong bao plastic kín để ít bị thiệt hại. Nên chọn những trái tròn trịa, không bị trầy xước để chuyên chở xa.
2. Cách cho măng cụt ra hoa sớm, không sượng trái
Trái măng cụt đạt tiêu chuẩn ngon nhất thiết không bị sượng, trọng lượng trên 80 g/trái, không bị trầy xước, lem mủ và có màu sậm đẹp. Tuy nhiên, sượng trái là vấn đề nan giải với nhiều nhà vườn, nhất là vườn măng cụt còn trái trong mùa mưa. Muốn khắc phục sượng trái, cách tốt nhất là phải thu hoạch trái trước mùa mưa.
Do đặc tính của măng cụt là loài ra hoa trên đầu cành của đọt mới, nên việc cho măng cụt ra hoa sớm trước hết phải làm cho cây ra đọt non sớm và đồng loạt.
