Bạn nói xoan trồng cứ to thì bị bọng thì không hẳn đúng .
Bị bọng chỉ vì cắt tỉa cành khi cành quá lớn và cắt ẩu thôi .
Nếu cắt cành khi nhỏ hơn ngón tay, và cắt sắc gọn, sát ngay
thân cây, thì đảm bảo không bị bọng .
*
Bạn nói xoan tự nhiên không có bọng thì cũng sai .
Xoan tự nhiên bị bọng rất nhiều, có cây bọng to tướng, gãy
đổ, chỉ còn hình như một nòng pháo cối thôi, vẫn nảy mầm
xung quanh cối như thường . Bọng xảy ra với Xoan tự nhiên
là do gãy cành . Cành to mà gãy thì không thể liền sẹo được,
và nước mưa ngấm vào . Xoan là gỗ mềm, bị ẩm là mục ngay.
Gỗ Xoan mục thì có màu nâu, mềm và ngấm nước, làm vết mục
càng loang thêm ngay vào thịt còn đang tươi sống của Xoan.
Con bần bật - giống như con xén tóc màu đen mờ - rất thích
đẻ trứng vào những bọng Xoan, nở ra Đuông nhỏ hơn ngón tay
rồi lớn lên bay đi tìm bọng khác mà đẻ trứng . Gọi là con
bần bật, vì bắt nó nằm ngửa ra, rồi nhấn ngón tay lên ngực
nó, thì nó ưỡn người ra, và bật tách một cái thật cao lên
trên không, rồi rơi xuống . Nếu rơi xuống mà úp, thì nó bò
đi hay bay đi, nhưng rơi xuống mà vẫn nằm ngửa, thì nó phải
bật nhát khác, cho đến khi úp xuống được. Có người gọi là
con bổ củi, vì khi 2 ngóng tay cầm bụng nó mà giơ lên thì
đầu nó cứ bật tanh tách như bổ củi vậy.
*
Ở ngoài bắc, xoan nhà và xoan rừng là cùng một giống, nhưng
mình trồng thì là xoan nhà, mà mọc hoang, thì là xoan rừng .
Xoan rừng đường kính 1 mét chỉ có cách đây nửa thế kỷ, khi
ấy người chưa ở trên miền núi . Khi người lên rừng, thấy xoan
và các cây gỗ khác tốt, mới chặt xuống, thì sau đó không còn
nữa . Lúc tôi xẻ các cây xoan đường kính hơn 1 mét đó là vào
năm 1975, và người chủ nói họ đã chặt chúng hơn 2 chục năm
trước rồi, nhưng chưa góp đủ tiền để thuê thợ xẻ . Lúc xẻ, gỗ
đã khô kiệt, nhẹ như giấy, thẳng như kẻ chỉ, không hề cong vênh
hay nứt nẻ chi cả. Thật là gỗ tốt, thừa tiêu chuẩn làm hộp đàn.
Bà con xẻ vụn ra từng miếng 20 centimet . Đó cũng là cách xẻ
gỗ có chất lượng. Xẻ miếng ván lớn, thì gỗ kém chất lượng, vì
trong một miếng, chất gỗ khác nhau quá xa.
*
À quên tôi chưa nói rõ, không biết con bổ củi đẻ vào bọng Xoan,
hay là nó đẻ vào Xoan thì cây bị bọng, vì chưa thấy đuông bổ
củi ở bọng gỗ Xoan khô, mà chỉ thấy ở bọng cây Xoan còn đang xanh
tốt thôi.
*
Còn trồng cách nhau 2 mét, thì sau 4-5 năm, có thể làm xà gồ,
đòn tay được rồi . Kích thước xà vồ (xà gồ) tiêu chuẩn kiến trúc
của nhà nước là 6cm X 8cm, tương đương với đường kính 10cm ở tiết
diện đầu trên. Tiết diện gốc thì lớn hơn. Khi mua bán Xoan, thông
thường không xẻ vuông vắn, mà tuỳ thợ mộc xẻ vuông hay đẽo tròn.
Người ta còn ngâm xuống nước 1 năm cho đỡ bị mọt, vì mặc dù Xoan
độc, nhưng khí hậu ẩm ướt, sau vài năm, thì chất độc mất đi, và
bắt đầu bị mọt . Con mọt to đường kính 5 ly, dài hơn 1 centimet,
thân trong suốt, 2 răng gọng kìm màu vàng sẫm, đầu to đến 7 ly.
Ngâm gỗ thì chất đường trong gỗ bị tan đi, nên mọt có ăn vào gỗ
thì cũng bị chết đói mà không lớn lên được.
*
Những cây Xoan lớn cả chục năm, người ta không chặt ngang mặt đất,
mà còn đào cả củ nữa. Ở rễ xoan mọc trên mặt đất, gốc phình ra rất
to . Người ta xẻ dọc thân, thì những chỗ phình đó, xẻ ra được những
miếng gỗ dày vụn vặt, ghép lại làm những cái "đấu" là miếng gỗ kê
chân những đòn, những trụ trong kiến trúc đền chùa cổ xưa . Đấu bằng
bạnh rễ gỗ Xoan có vân rất đẹp, và nhà có cột, trụ, đòn tay tròn,
có đế vuông, là nhà rất đẹp và sang, thể hiện nhà giàu .
*
