GIỚI THIỆU
Sóng đôi với quá trình công nghiệp hóa, đời sống cũng ngày càng được nâng cao. Có nhiều cách điểm tô cho cuộc sống được sinh động, do đó người ta tự chọn cho mình những phương cách giải trí riêng đặc thù, ví dụ như: chơi thể thao, du lịch, mua sắm,….Trong đó, chăm sóc và thưởng thức hoa kiểng là thú tiêu khiển tao nhã nhất.
Hoa góp phần tô điểm cho cuộc sống thêm tươi đẹp, hoa có thể thay lời muốn nói để bày tỏ tình cảm giúp con người, hoa thể hiện rõ nét văn hóa – văn minh của một dân tộc…. Mỗi năm trên thế giới tiêu thụ một số lượng hoa rất lớn, đặc biệt nhu cầu hoa tiêu thụ tăng mạnh vào những dịp lễ hội.
Trong thú tiêu khiển hoa kiểng nói chung, con người lúc nào cũng thích tìm tòi những thứ hiếm lạ.Từ xưa tới nay, giới chơi hoa kiểng vẫn chơi duy nhất là loại kiểng lá. Kiểng lá là từ chỉ chung các lọai hoa kiểng có thân mang nhiều cành lá mà chúng ta thường trồng từ trước đến nay như: mai, đào, lan, huệ, cúc,… Kiểng lá khác với lọai kiểng chỉ có thân trần trụi, không mang cành lá như “XƯƠNG RỒNG” chẳng hạn.
Xương rồng là giống kiểng lạ. Lạ ở điểm cây chỉ có thân, nhiều gai nhọn, nhưng cho hoa đẹp nên thu hút được sự đam mê của giới chơi hoa kiểng. Xương rồng vốn là cây mọc hoang dã ở vùng sa mạc khô cằn nên dễ trồng, dễ sống và dễ nhân giống. Hơn nữa, tại nước ta, kiểng xương rồng mới xuất hiện khoảng hơn năm mươi năm (Việt Chương và Nguyễn Việt Thi, 2004)
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN
Theo Martínes (2000), Họ xương rồng – Cactaceae bao gồm khoảng 2000 loài phân bố ở vùng sa mạc hoặc ở những nơi có khí hậu khô. Cây xương rồng chủ yếu tập trung ở Trung Mỹ và Bắc Mỹ mặc dù chúng thích nghi và có nguồn gốc từ Úc, Địa Trung Hải, Đông Phi. Tuy nhiên, cũng có một số ít loài có khả năng thích nghi rộng, sống trong những khu rừng có tiểu khí hậu ẩm ướt.
Trước đây khoảng hơn một thế kỷ, xương rồng bị nhiều người xem thường, chỉ coi nó là giống cây mọc hoang dã tại các vùng sa mạc mênh mông, quanh năm với biển cát nóng cháy mà các giống cây khác không tài nào sống nổi. Ban đầu, nhiều người thấy đây là giống cây lạ, như ẩn chứa trong thân một sức sống tiềm tàng, có khả năng vượt qua được những điều kiện bất lợi về khí hậu cũng như đất đai nên đem về trồng thử. Nhưng họ cũng chỉ trồng xương rồng làm hàng rào bao quanh nhà để ngăn ngừa trộm đạo, gia súc, trang trí xung quanh nhà….Có nhiều giống xương rồng dùng làm hàng rào như: Barell Cactus, Opuntia Dillenii, Payote,…Có những giống bên trong có chất mủ trắng rất độc hoặc không độc; có giống chứa chất mủ trong như nước lã, có thể uống được…những giống này được lai dần ra thành nhiều giống mới, trở nên những cây kiểng vừa lạ vừa đẹp nên dần dần được nhiều người chọn trồng. Vì lẽ đó nên kiểng xương rồng mới có cơ hội tốt phân tán ra khắp các châu lục. Do xương rồng là cây dễ trồng, dễ nhân giống, nên qua nhiều thế hệ lai tạo, kiểng xương rồng ngày nay đã có rất nhiều giống đa dạng về màu sắc hình dáng. Ngày nay, nhiều quốc gia ở châu Mỹ, châu Phi, châu Âu, và cả châu Á đều đã lai tạo nhiều giống xương rồng tuyệt đẹp, mang dáng vẻ đặc trưng riêng. Chẳng hạn:
·Ở Argentina tạo được những giống xương rồng đẹp như Abromeitiella, Acanthoxalycium…
·Giống Hatiora tuy nay đã có mặt ở nhiều quốc gia, nhưng xuất xứ của nó mọi người đều biết chính là ở Brazil.
·Xuất xứ của kiểng xương rồng Hoya chính tại Autralia.
·Giống Capiapoa có xuất xứ tại Chile.
·Ở châu Phi lai tạo được giống Euphorbia, vừa dùng làm hàng rào vừa dùng làm cây kiểng đều đẹp. Giống này thân có 5 khía, to cao, lá hình muỗng nằm phía ngọn, cho hoa đẹp. Tại xứ này, cũng trong họ Euphorbia này còn tạo ra được giống Antiquorum, tục gọi là xương rồng Ông, cây cũng to cao, thân có 3 khía, gai đen, hoa trổ màu vàng. Lọai xương rồng Laetea (cũng thuộc họ Euphorbia) đem trồng vào chậu xem chẳng khác nào cây kiểng bon sai do cây có dáng đẹp, thân thấp có 3 khía, trổ được nhiều cành, trong khi đó các bộ phận lá hoa và gai lại nhỏ, gọn rất xinh xắn.
· Mexico đã lai tạo ra được nhiều giống xương rồng kiểng nổi tiếng được nhiều nước nhập về trồng như Astrophytum, Beaucarnea, Lamaireocerues, Leuchtenbergia….
Mexico còn nổi tiếng với giống xương rồng Ferocactus Wedzenii. Đây là giống cây kiểng lúc nhỏ hình tròn, nhưng khi lớn lên lại có hình trụ với chiều cao đến vài thước. Thân cây không phải chỉ có 5, 7 khía như nhiều giống xương rồng khác, mà có đến 25 khía sâu, mép khía có nhiều núm nhỏ với chùm lông nhọn hoắt. Đặc biệt trong mỗi chùm gai có chiếc ngắn chiếc dài, mà chiếc dài nhất co thể lên đến 10cm và đầu gai cong lại chẳng khác gì một cái móc câu. Hoa Ferocactus wedzenii có dạng hình chuông, cánh hoa màu vàng cam và mọc ra từ các núm trên ngọn cây. Giống xương rồng này ngày nay đang được nhiều quốc gia trên thế giới nhập trồng với số lượng nhiều, nên nhiều người lầm tưởng về xuất xứ của nó.
·Giống xương rồng Gymnocalycum nổi tiếng từ Argentina đến Brazil, được gọi là xương rồng hồng ngọc, có giống cho hoa màu trắng, một số giống ra hoa màu vàng. Tùy giống mà hoa có nhiều dạng, như hình ống, hoặc hình chuông, và cũng phát ra quanh ngọn cây. Đây là giống xương rồng hình cầu, thân có màu đỏ phớt xanh, mang 8 khía, trên mỗi khía nổi lên nhiều hằn ngang rất lạ, mép khía có nhiều núm, và mỗi núm có nhiều gai nhỏ hơi cong, màu phớt vàng.
·Ở Nam Phi lai tạo được các giống xương rồng như Caralluma, Diocorea, Cephalocereus, Cleistocactus, Dolichothele, Echinopsis…
·Tại nhiều quốc gia khác như Mỹ, Cuba, Island, Somalia, Kenia, Venezuela, Paraguay… đều đã lai tạo những giống xương rồng quí hiếm được nhiều nước ưa chuộng.
Việc lai tạo ra những giống xương rồng kiểng mới chắc chắn sẽ hứa hẹn ngày càng nhiều hơn, nhằm đáp ứng đúng mức nhu cầu của giới chơi hoa kiểng khắp nơi.
Tại nước ta, từ trước đến nay, các nghệ nhân hoa kiểng cũng lai tạo được nhiều giống lạ qua sự chiết ghép, nhưng con số đó cũng chưa thấm vào đâu. Số lượng kiểng xương rồng chúng ta trồng từ truớc đến nay đa số được nhập về từ nhiều nước, trong đó có Thái Lan, dưới dạng cây con và hạt giống.
PHÂN LOẠI XƯƠNG RỒNG
Theo Huỳnh Văn Thới (2001) (trích dẫn từ Les Cactées của Laura Fronty và tài liệu Encyclopédie des Cactus của Jan R., Rudolf S.), đầu tiên Linné phân loại cây xương rồng một cách đơn giản: “Cactacées” - “xương rồng”, những nguời phân loại xương rồng kế tiếp là Briton, Rose, và Backebery. Tuy nhiên, cách phân loại này chỉ mới phù hợp với những người nuôi trồng cây xương rồng, nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu của những nhà nghiên cứu chuyên sâu. Những người này cho rằng phân loại như vậy là chưa đầy đủ, như các giống Opuntia, Cereus, Mammillaria… trong mỗi giống còn nhiều loài nữa, từ đó phát sinh ra hai trường phái đối nghịch nhau trong nghiến cứu và phân loại xương rồng:
1. Trường phái thứ nhất chỉ chuyên đi tìm và thu hái cho thật nhiều xương rồng.
2. Phái thứ hai lại chuyên sâu nghiên cứu về nguồn gốc của cây xương rồng.
Nhìn chung, cả hai phái đã tìm được một số lượng xương rồng khổng lồ: 14.000 loài và 2.100 giống.
ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT HỌC
Đặc điểm chung của các cây trong họ Cactaceae là có thân mọng nước, đặc trưng của thực vật ở sa mạc, thân của chúng rất phát triển và có kích thước, kiểu dáng rất khác nhau (đặc trưng riêng của từng giống). Lá của các cây thuộc họ Cactaceae bị tiêu biến trở thành vảy nhỏ hoặc biến đổi thành các gai trên thân.
Cây xương rồng có nguồn gốc từ vùng sa mạc nên có đặc tính ưa sáng và không yêu cầu nhiều nước trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Nhìn chung cây xương rồng yêu cầu điều kiện khô hạn cả về phương diện đất và không khí, có tính chống chịu cao với điều kiện khô hạn vì bản thân chúng đã hình thành hàng loạt các cơ chế bảo vệ khi bị khô hạn trong thời gian dài.
1. THÂN CÂY:
Xương rồng có thân mập, căng bóng mọng nước, vì bên trong chứa rất nhiều nước gọi là mủ. Có giống chứa chất mủ màu trắng đục như sữa (có hại cho mắt) như Opuntia Dillenii, có giống chứa chất nước trong như Barrel Cactus (có thể tạm dùng giải khác được).
Thân cây xương rồng rất đa dạng: hình trụ (thường gọi là độc trụ hoặc mộc trụ), hình cầu và dẹp. Đa số giống là hình trụ và hình cầu, số ít giống là hình dẹp, như cây Lưỡi Long (gốc dẹp, thân dẹp và hình như những chiếc lá dày). Hoặc loại xương rồng tai thở… Thân cây xương rồng , tùy giống mà có loại cao, thấp, to, nhỏ khác nhau. Thân có khía hoặc có múi. Có giống ít khía như giống ta dùng làm hàng rào (chỉ có 3 khía), nhưng cũng có giống đến 25 khía (Ferocactus wedzenii). Giống không có khía thì có múi. Múi là những nốt sần lớn tựa như vỏ trái thơm mà đa số các giống xương rồng đều có hình dạng này.
a) Lông
Đa số giống xương rồng có thân trơn láng, nhưng cũng có một số giống thân có lớp lông mịn phủ đầy, như Cephalocerus. Có giống trên ngọn được phủ chụp lớp lông dày trắng xóa, gọi là bạch đầu Ông, giống Borzicactus…
b) Gai
Nói đến xương rồng là phải nói đến gai. Đa số xương rồng đều có gai nhọn, và là gai chùm. Nhiều giống xương rồng có nhiều gai cứng mọc tua tủa, nhưng cũng có giống gai nhỏ và mềm dịu. Gai xương rồng thường màu đen, nhưng cũng có giống gai màu vàng. Gai xương rồng là biến thế của lá kèm, đây là đặc tính của đa số giống cây mọc ở vùng sa mạc quanh năm nóng cháy. Và nhờ vào tiết diện gai quá nhỏ đó nên xương rồng không bị thoát nước nhanh như các giống cây kiểng có nhiều lá khác:
ü Xương rồng Euphorbia có nhiều gai, vừa dài vừa to, lại nhọn và cứng (giống này vốn màu xanh, nhưng ngày nay đã lai tạo ra được giống mới có màu đỏ sẫm rất đẹp).
ü Xương rồng Echinocactus Grusonii thân có nhiều gai chằng chịt bao kín khắp thân cây.
ü Xương rồng Cephalocerus có lông rất cứng nhưng ít và nhỏ, lông giấu mình trong những nùi lông tơ trắng rất êm dịu….
2. LÁ
Khi nói đến xương rồng ai cũng nghĩ nó trơ trụi, không lá. Thế nhưng thực tế cũng có một số ít giống xương rồng có lá. Có giống lá nhỏ, có giống lá to, nhưng đa số lá đều có cuống ngắn và bản dày vì bên trong mọng nước:
ü Xương rồng Aeonium Holochrysum xuất xứ ở vùng Bắc Phi có nhiều lớp lá xếp khít nhau thành vòng tròn đồng tâm, trông như những cánh hoa hồng đang xòe nở.
ü Giống Aeonium Haworthii thì có lá to và dày hơn.
ü Xương rồng Pleiospilos xuất xứ ở vùng Nam Phi có lá hình mắt cao vừa dài vừa rộng bản.
ü Một số giống xương rồng khác, trong đó có giống Euphorbia có lá nhỏ xuất hiện ở phần ngọn, và từ cạnh mép của cành.
3. RỄ
Do đa số cây xương rồng chỉ có thân đơn độc, trơ trụi, nhưng trong thân lúc nào cũng chứa nhiều nước (mủ), lại không bị thoát nước nhanh như những giống cây có lá khác, nên nó không cần có bộ rễ hoàn chỉnh để hút được nhiều nước nuôi cây.
Xương rồng không có rễ cái (rễ trụ) mà chỉ có chùm rễ con lưa thưa. Chùm rễ con có nhiệm vụ giữ cho thân cây mọc đứng thăng bằng, không bị ngã đổ, và hút chất bổ dưỡng trong đất để nuôi cây.
Mặc dầu có bộ rễ yếu, nhưng cây xương rồng lại có sức sống khỏe, dẻo dai, khi bị nhổ lên trồng lại cây vẫn sống mạnh, khó chết, hoặc biểu hiện mất sức của cây không thể hiện rõ trong những ngày đầu. Do bộ rễ yếu nên khi trồng xương rồng làm hàng rào ta nên dùng cây chống để phòng ngã đổ, nhất là trong mùa mưa bão…
4. HOA
Xương rồng trổ hoa quanh năm, điều này đã thu hút mạnh sự đam mê của người trồng nó. Số lượng hoa mỗi lần trổ có thể là một hoặc nhiều hơn. Tùy từng giống mà hoa đậu trên cây ít hay nhiều: có giống chỉ nở một ngày rồi tàn, nhưng cũng có giống hoa khoe sắc trên cây 2-4 ngày mới héo. Màu sắc của hoa xương rồng cũng rất đa dạng, gồm có màu trắng, đỏ son, tím nhạt, vàng xanh, vàng cam. Đó là chưa nói đến nhiều sắc hoa có chấm điểm trông thật đẹp mắt, ví dụ:
ü Hoa màu trắng với nhiều chấm đỏ tía điểm xuyết rất lạ mắt, có giống Turbicarpus, xuất xứ tại Mexico.
ü Hoa màu đỏ tía, màu trắng, màu vàng, có giống Tricodiadema, xuất xứ tại các vùng Nam Phi và Ethiopia.
ü Hoa màu vàng và đỏ sậm có các giống Thelocactus (xuất xứ tại Mexico), và giống xương rồng ở vùng Texas là Homalocephala.
ü Hoa màu trắng có nhiều giống, như giống Setiechinopsis, xuất xứ tại Argentina. Ở vùng Mexico và Trung Mỹ có giống Selenicereus, và tại Peru có giống Sereus Peruvianus.
ü Hoa màu đỏ hoặc đỏ tối có giống Schlumbergers, xuất xứ tại Brazil và vùng phụ cận.
ü Hoa màu vàng cam có giống Pleiospilos Canus, xuất xứ tại Nam Phi.
ü Hoa màu vàng pha với một chút dỏ tía có giống Notocactus, xuất xứ tại Argentina và Paraguay.
ü Cánh hoa màu vàng tái một cách thầm kín có giống Neobesseys, xuất xứ tâi Texas.
ü Hoa màu đỏ phớt vàng, đỏ và tía có giống Lobivia, xuất xứ tại Peru và Bolivia.
ü Hoa màu vàng cam có giống Lapidaria, xuất xứ tại Nam Phi.
ü Hoa màu tím đỏ có giống Echinocereus Viridiflorus, xuất xứ tại Mexico.
ü Hoa màu Hồng ngọc có giống Echinocactus, xuất xứ từ vùng Texas đến Mexico.
Vị trí trỗ hoa trên cây thay đổi theo từng giống khác nhau, thông thường hoa mọc ra từ kẻ múi, nếu thân có dạng múi. Ngược lại, nếu thân dạng khía thì hoa mọc ra ở cạnh gai (gai mọc ở mép khía). Ngay chồi con cũng vậy, thân dạng múi nảy ra từ kẻ múi, còn thân dạng khía thì chồi con nảy ra ở cạnh gai. Cũng có giống xương rồng hoa mọc thành từng cụm ở nách lá, như các giống Euphorbia Milii, Euphorbia Liguralia….Có giống hoa mọc trên sẹo của lá như xương rồng Euphorbia Antiquorum….
5. HẠT XƯƠNG RỒNG:
Trái xương rồng chứa rất nhiều hạt. Cây còn nhỏ thường cho trái nhỏ, những cây trưởng thành cho trái to hơn. Trong trái nhỏ chứa khỏang vài chục hạt, còn trái lớn chứa 500 hạt trở lên. Kích thước hạt rất nhỏ. Tùy giống, khi trái chín già tự động tách hết vỏ để hạt bên trong bắn hết ra ngoài. Nhưng cũng có giống khi chín trái cứ bám chặt trên cây, nếu không được hái thì chờ đến lúc vỏ trái bị mục hạt mới phân tán ra ngoài. Hạt vừa chín có thể đem gieo ngay và tỷ lệ nảy mầm rất cao.
6. TRÁI XƯƠNG RỒNG:
Xương rồng có trái hình cầu bên trong không chia thành ngăn hoặc múi, chứa nhiều hạt. Thời gian từ lúc xương rồng trổ hoa cho đến khi trái chí nh ngắn (1 tháng) hoặc dài (3 tháng) thay đổi tùy từng giống. Với những giống quí hiếm, nhà vườn thường dùng hạt làm giống. Với giống mới, đa số nhà vườn thường có thói quen nhập hạt giống hoặc nhập cây con về trồng để khai thác nhanh hơn.
Sóng đôi với quá trình công nghiệp hóa, đời sống cũng ngày càng được nâng cao. Có nhiều cách điểm tô cho cuộc sống được sinh động, do đó người ta tự chọn cho mình những phương cách giải trí riêng đặc thù, ví dụ như: chơi thể thao, du lịch, mua sắm,….Trong đó, chăm sóc và thưởng thức hoa kiểng là thú tiêu khiển tao nhã nhất.
Hoa góp phần tô điểm cho cuộc sống thêm tươi đẹp, hoa có thể thay lời muốn nói để bày tỏ tình cảm giúp con người, hoa thể hiện rõ nét văn hóa – văn minh của một dân tộc…. Mỗi năm trên thế giới tiêu thụ một số lượng hoa rất lớn, đặc biệt nhu cầu hoa tiêu thụ tăng mạnh vào những dịp lễ hội.
Trong thú tiêu khiển hoa kiểng nói chung, con người lúc nào cũng thích tìm tòi những thứ hiếm lạ.Từ xưa tới nay, giới chơi hoa kiểng vẫn chơi duy nhất là loại kiểng lá. Kiểng lá là từ chỉ chung các lọai hoa kiểng có thân mang nhiều cành lá mà chúng ta thường trồng từ trước đến nay như: mai, đào, lan, huệ, cúc,… Kiểng lá khác với lọai kiểng chỉ có thân trần trụi, không mang cành lá như “XƯƠNG RỒNG” chẳng hạn.
Xương rồng là giống kiểng lạ. Lạ ở điểm cây chỉ có thân, nhiều gai nhọn, nhưng cho hoa đẹp nên thu hút được sự đam mê của giới chơi hoa kiểng. Xương rồng vốn là cây mọc hoang dã ở vùng sa mạc khô cằn nên dễ trồng, dễ sống và dễ nhân giống. Hơn nữa, tại nước ta, kiểng xương rồng mới xuất hiện khoảng hơn năm mươi năm (Việt Chương và Nguyễn Việt Thi, 2004)
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN
Theo Martínes (2000), Họ xương rồng – Cactaceae bao gồm khoảng 2000 loài phân bố ở vùng sa mạc hoặc ở những nơi có khí hậu khô. Cây xương rồng chủ yếu tập trung ở Trung Mỹ và Bắc Mỹ mặc dù chúng thích nghi và có nguồn gốc từ Úc, Địa Trung Hải, Đông Phi. Tuy nhiên, cũng có một số ít loài có khả năng thích nghi rộng, sống trong những khu rừng có tiểu khí hậu ẩm ướt.
Trước đây khoảng hơn một thế kỷ, xương rồng bị nhiều người xem thường, chỉ coi nó là giống cây mọc hoang dã tại các vùng sa mạc mênh mông, quanh năm với biển cát nóng cháy mà các giống cây khác không tài nào sống nổi. Ban đầu, nhiều người thấy đây là giống cây lạ, như ẩn chứa trong thân một sức sống tiềm tàng, có khả năng vượt qua được những điều kiện bất lợi về khí hậu cũng như đất đai nên đem về trồng thử. Nhưng họ cũng chỉ trồng xương rồng làm hàng rào bao quanh nhà để ngăn ngừa trộm đạo, gia súc, trang trí xung quanh nhà….Có nhiều giống xương rồng dùng làm hàng rào như: Barell Cactus, Opuntia Dillenii, Payote,…Có những giống bên trong có chất mủ trắng rất độc hoặc không độc; có giống chứa chất mủ trong như nước lã, có thể uống được…những giống này được lai dần ra thành nhiều giống mới, trở nên những cây kiểng vừa lạ vừa đẹp nên dần dần được nhiều người chọn trồng. Vì lẽ đó nên kiểng xương rồng mới có cơ hội tốt phân tán ra khắp các châu lục. Do xương rồng là cây dễ trồng, dễ nhân giống, nên qua nhiều thế hệ lai tạo, kiểng xương rồng ngày nay đã có rất nhiều giống đa dạng về màu sắc hình dáng. Ngày nay, nhiều quốc gia ở châu Mỹ, châu Phi, châu Âu, và cả châu Á đều đã lai tạo nhiều giống xương rồng tuyệt đẹp, mang dáng vẻ đặc trưng riêng. Chẳng hạn:
·Ở Argentina tạo được những giống xương rồng đẹp như Abromeitiella, Acanthoxalycium…
·Giống Hatiora tuy nay đã có mặt ở nhiều quốc gia, nhưng xuất xứ của nó mọi người đều biết chính là ở Brazil.
·Xuất xứ của kiểng xương rồng Hoya chính tại Autralia.
·Giống Capiapoa có xuất xứ tại Chile.
·Ở châu Phi lai tạo được giống Euphorbia, vừa dùng làm hàng rào vừa dùng làm cây kiểng đều đẹp. Giống này thân có 5 khía, to cao, lá hình muỗng nằm phía ngọn, cho hoa đẹp. Tại xứ này, cũng trong họ Euphorbia này còn tạo ra được giống Antiquorum, tục gọi là xương rồng Ông, cây cũng to cao, thân có 3 khía, gai đen, hoa trổ màu vàng. Lọai xương rồng Laetea (cũng thuộc họ Euphorbia) đem trồng vào chậu xem chẳng khác nào cây kiểng bon sai do cây có dáng đẹp, thân thấp có 3 khía, trổ được nhiều cành, trong khi đó các bộ phận lá hoa và gai lại nhỏ, gọn rất xinh xắn.
· Mexico đã lai tạo ra được nhiều giống xương rồng kiểng nổi tiếng được nhiều nước nhập về trồng như Astrophytum, Beaucarnea, Lamaireocerues, Leuchtenbergia….
Mexico còn nổi tiếng với giống xương rồng Ferocactus Wedzenii. Đây là giống cây kiểng lúc nhỏ hình tròn, nhưng khi lớn lên lại có hình trụ với chiều cao đến vài thước. Thân cây không phải chỉ có 5, 7 khía như nhiều giống xương rồng khác, mà có đến 25 khía sâu, mép khía có nhiều núm nhỏ với chùm lông nhọn hoắt. Đặc biệt trong mỗi chùm gai có chiếc ngắn chiếc dài, mà chiếc dài nhất co thể lên đến 10cm và đầu gai cong lại chẳng khác gì một cái móc câu. Hoa Ferocactus wedzenii có dạng hình chuông, cánh hoa màu vàng cam và mọc ra từ các núm trên ngọn cây. Giống xương rồng này ngày nay đang được nhiều quốc gia trên thế giới nhập trồng với số lượng nhiều, nên nhiều người lầm tưởng về xuất xứ của nó.
·Giống xương rồng Gymnocalycum nổi tiếng từ Argentina đến Brazil, được gọi là xương rồng hồng ngọc, có giống cho hoa màu trắng, một số giống ra hoa màu vàng. Tùy giống mà hoa có nhiều dạng, như hình ống, hoặc hình chuông, và cũng phát ra quanh ngọn cây. Đây là giống xương rồng hình cầu, thân có màu đỏ phớt xanh, mang 8 khía, trên mỗi khía nổi lên nhiều hằn ngang rất lạ, mép khía có nhiều núm, và mỗi núm có nhiều gai nhỏ hơi cong, màu phớt vàng.
·Ở Nam Phi lai tạo được các giống xương rồng như Caralluma, Diocorea, Cephalocereus, Cleistocactus, Dolichothele, Echinopsis…
·Tại nhiều quốc gia khác như Mỹ, Cuba, Island, Somalia, Kenia, Venezuela, Paraguay… đều đã lai tạo những giống xương rồng quí hiếm được nhiều nước ưa chuộng.
Việc lai tạo ra những giống xương rồng kiểng mới chắc chắn sẽ hứa hẹn ngày càng nhiều hơn, nhằm đáp ứng đúng mức nhu cầu của giới chơi hoa kiểng khắp nơi.
Tại nước ta, từ trước đến nay, các nghệ nhân hoa kiểng cũng lai tạo được nhiều giống lạ qua sự chiết ghép, nhưng con số đó cũng chưa thấm vào đâu. Số lượng kiểng xương rồng chúng ta trồng từ truớc đến nay đa số được nhập về từ nhiều nước, trong đó có Thái Lan, dưới dạng cây con và hạt giống.
PHÂN LOẠI XƯƠNG RỒNG
Theo Huỳnh Văn Thới (2001) (trích dẫn từ Les Cactées của Laura Fronty và tài liệu Encyclopédie des Cactus của Jan R., Rudolf S.), đầu tiên Linné phân loại cây xương rồng một cách đơn giản: “Cactacées” - “xương rồng”, những nguời phân loại xương rồng kế tiếp là Briton, Rose, và Backebery. Tuy nhiên, cách phân loại này chỉ mới phù hợp với những người nuôi trồng cây xương rồng, nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu của những nhà nghiên cứu chuyên sâu. Những người này cho rằng phân loại như vậy là chưa đầy đủ, như các giống Opuntia, Cereus, Mammillaria… trong mỗi giống còn nhiều loài nữa, từ đó phát sinh ra hai trường phái đối nghịch nhau trong nghiến cứu và phân loại xương rồng:
1. Trường phái thứ nhất chỉ chuyên đi tìm và thu hái cho thật nhiều xương rồng.
2. Phái thứ hai lại chuyên sâu nghiên cứu về nguồn gốc của cây xương rồng.
Nhìn chung, cả hai phái đã tìm được một số lượng xương rồng khổng lồ: 14.000 loài và 2.100 giống.
ĐẶC ĐIỂM THỰC VẬT HỌC
Đặc điểm chung của các cây trong họ Cactaceae là có thân mọng nước, đặc trưng của thực vật ở sa mạc, thân của chúng rất phát triển và có kích thước, kiểu dáng rất khác nhau (đặc trưng riêng của từng giống). Lá của các cây thuộc họ Cactaceae bị tiêu biến trở thành vảy nhỏ hoặc biến đổi thành các gai trên thân.
Cây xương rồng có nguồn gốc từ vùng sa mạc nên có đặc tính ưa sáng và không yêu cầu nhiều nước trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Nhìn chung cây xương rồng yêu cầu điều kiện khô hạn cả về phương diện đất và không khí, có tính chống chịu cao với điều kiện khô hạn vì bản thân chúng đã hình thành hàng loạt các cơ chế bảo vệ khi bị khô hạn trong thời gian dài.
1. THÂN CÂY:
Xương rồng có thân mập, căng bóng mọng nước, vì bên trong chứa rất nhiều nước gọi là mủ. Có giống chứa chất mủ màu trắng đục như sữa (có hại cho mắt) như Opuntia Dillenii, có giống chứa chất nước trong như Barrel Cactus (có thể tạm dùng giải khác được).
Thân cây xương rồng rất đa dạng: hình trụ (thường gọi là độc trụ hoặc mộc trụ), hình cầu và dẹp. Đa số giống là hình trụ và hình cầu, số ít giống là hình dẹp, như cây Lưỡi Long (gốc dẹp, thân dẹp và hình như những chiếc lá dày). Hoặc loại xương rồng tai thở… Thân cây xương rồng , tùy giống mà có loại cao, thấp, to, nhỏ khác nhau. Thân có khía hoặc có múi. Có giống ít khía như giống ta dùng làm hàng rào (chỉ có 3 khía), nhưng cũng có giống đến 25 khía (Ferocactus wedzenii). Giống không có khía thì có múi. Múi là những nốt sần lớn tựa như vỏ trái thơm mà đa số các giống xương rồng đều có hình dạng này.
a) Lông
Đa số giống xương rồng có thân trơn láng, nhưng cũng có một số giống thân có lớp lông mịn phủ đầy, như Cephalocerus. Có giống trên ngọn được phủ chụp lớp lông dày trắng xóa, gọi là bạch đầu Ông, giống Borzicactus…
b) Gai
Nói đến xương rồng là phải nói đến gai. Đa số xương rồng đều có gai nhọn, và là gai chùm. Nhiều giống xương rồng có nhiều gai cứng mọc tua tủa, nhưng cũng có giống gai nhỏ và mềm dịu. Gai xương rồng thường màu đen, nhưng cũng có giống gai màu vàng. Gai xương rồng là biến thế của lá kèm, đây là đặc tính của đa số giống cây mọc ở vùng sa mạc quanh năm nóng cháy. Và nhờ vào tiết diện gai quá nhỏ đó nên xương rồng không bị thoát nước nhanh như các giống cây kiểng có nhiều lá khác:
ü Xương rồng Euphorbia có nhiều gai, vừa dài vừa to, lại nhọn và cứng (giống này vốn màu xanh, nhưng ngày nay đã lai tạo ra được giống mới có màu đỏ sẫm rất đẹp).
ü Xương rồng Echinocactus Grusonii thân có nhiều gai chằng chịt bao kín khắp thân cây.
ü Xương rồng Cephalocerus có lông rất cứng nhưng ít và nhỏ, lông giấu mình trong những nùi lông tơ trắng rất êm dịu….
2. LÁ
Khi nói đến xương rồng ai cũng nghĩ nó trơ trụi, không lá. Thế nhưng thực tế cũng có một số ít giống xương rồng có lá. Có giống lá nhỏ, có giống lá to, nhưng đa số lá đều có cuống ngắn và bản dày vì bên trong mọng nước:
ü Xương rồng Aeonium Holochrysum xuất xứ ở vùng Bắc Phi có nhiều lớp lá xếp khít nhau thành vòng tròn đồng tâm, trông như những cánh hoa hồng đang xòe nở.
ü Giống Aeonium Haworthii thì có lá to và dày hơn.
ü Xương rồng Pleiospilos xuất xứ ở vùng Nam Phi có lá hình mắt cao vừa dài vừa rộng bản.
ü Một số giống xương rồng khác, trong đó có giống Euphorbia có lá nhỏ xuất hiện ở phần ngọn, và từ cạnh mép của cành.
3. RỄ
Do đa số cây xương rồng chỉ có thân đơn độc, trơ trụi, nhưng trong thân lúc nào cũng chứa nhiều nước (mủ), lại không bị thoát nước nhanh như những giống cây có lá khác, nên nó không cần có bộ rễ hoàn chỉnh để hút được nhiều nước nuôi cây.
Xương rồng không có rễ cái (rễ trụ) mà chỉ có chùm rễ con lưa thưa. Chùm rễ con có nhiệm vụ giữ cho thân cây mọc đứng thăng bằng, không bị ngã đổ, và hút chất bổ dưỡng trong đất để nuôi cây.
Mặc dầu có bộ rễ yếu, nhưng cây xương rồng lại có sức sống khỏe, dẻo dai, khi bị nhổ lên trồng lại cây vẫn sống mạnh, khó chết, hoặc biểu hiện mất sức của cây không thể hiện rõ trong những ngày đầu. Do bộ rễ yếu nên khi trồng xương rồng làm hàng rào ta nên dùng cây chống để phòng ngã đổ, nhất là trong mùa mưa bão…
4. HOA
Xương rồng trổ hoa quanh năm, điều này đã thu hút mạnh sự đam mê của người trồng nó. Số lượng hoa mỗi lần trổ có thể là một hoặc nhiều hơn. Tùy từng giống mà hoa đậu trên cây ít hay nhiều: có giống chỉ nở một ngày rồi tàn, nhưng cũng có giống hoa khoe sắc trên cây 2-4 ngày mới héo. Màu sắc của hoa xương rồng cũng rất đa dạng, gồm có màu trắng, đỏ son, tím nhạt, vàng xanh, vàng cam. Đó là chưa nói đến nhiều sắc hoa có chấm điểm trông thật đẹp mắt, ví dụ:
ü Hoa màu trắng với nhiều chấm đỏ tía điểm xuyết rất lạ mắt, có giống Turbicarpus, xuất xứ tại Mexico.
ü Hoa màu đỏ tía, màu trắng, màu vàng, có giống Tricodiadema, xuất xứ tại các vùng Nam Phi và Ethiopia.
ü Hoa màu vàng và đỏ sậm có các giống Thelocactus (xuất xứ tại Mexico), và giống xương rồng ở vùng Texas là Homalocephala.
ü Hoa màu trắng có nhiều giống, như giống Setiechinopsis, xuất xứ tại Argentina. Ở vùng Mexico và Trung Mỹ có giống Selenicereus, và tại Peru có giống Sereus Peruvianus.
ü Hoa màu đỏ hoặc đỏ tối có giống Schlumbergers, xuất xứ tại Brazil và vùng phụ cận.
ü Hoa màu vàng cam có giống Pleiospilos Canus, xuất xứ tại Nam Phi.
ü Hoa màu vàng pha với một chút dỏ tía có giống Notocactus, xuất xứ tại Argentina và Paraguay.
ü Cánh hoa màu vàng tái một cách thầm kín có giống Neobesseys, xuất xứ tâi Texas.
ü Hoa màu đỏ phớt vàng, đỏ và tía có giống Lobivia, xuất xứ tại Peru và Bolivia.
ü Hoa màu vàng cam có giống Lapidaria, xuất xứ tại Nam Phi.
ü Hoa màu tím đỏ có giống Echinocereus Viridiflorus, xuất xứ tại Mexico.
ü Hoa màu Hồng ngọc có giống Echinocactus, xuất xứ từ vùng Texas đến Mexico.
Vị trí trỗ hoa trên cây thay đổi theo từng giống khác nhau, thông thường hoa mọc ra từ kẻ múi, nếu thân có dạng múi. Ngược lại, nếu thân dạng khía thì hoa mọc ra ở cạnh gai (gai mọc ở mép khía). Ngay chồi con cũng vậy, thân dạng múi nảy ra từ kẻ múi, còn thân dạng khía thì chồi con nảy ra ở cạnh gai. Cũng có giống xương rồng hoa mọc thành từng cụm ở nách lá, như các giống Euphorbia Milii, Euphorbia Liguralia….Có giống hoa mọc trên sẹo của lá như xương rồng Euphorbia Antiquorum….
5. HẠT XƯƠNG RỒNG:
Trái xương rồng chứa rất nhiều hạt. Cây còn nhỏ thường cho trái nhỏ, những cây trưởng thành cho trái to hơn. Trong trái nhỏ chứa khỏang vài chục hạt, còn trái lớn chứa 500 hạt trở lên. Kích thước hạt rất nhỏ. Tùy giống, khi trái chín già tự động tách hết vỏ để hạt bên trong bắn hết ra ngoài. Nhưng cũng có giống khi chín trái cứ bám chặt trên cây, nếu không được hái thì chờ đến lúc vỏ trái bị mục hạt mới phân tán ra ngoài. Hạt vừa chín có thể đem gieo ngay và tỷ lệ nảy mầm rất cao.
6. TRÁI XƯƠNG RỒNG:
Xương rồng có trái hình cầu bên trong không chia thành ngăn hoặc múi, chứa nhiều hạt. Thời gian từ lúc xương rồng trổ hoa cho đến khi trái chí nh ngắn (1 tháng) hoặc dài (3 tháng) thay đổi tùy từng giống. Với những giống quí hiếm, nhà vườn thường dùng hạt làm giống. Với giống mới, đa số nhà vườn thường có thói quen nhập hạt giống hoặc nhập cây con về trồng để khai thác nhanh hơn.
