Việt Nam có nhiều loại cây cỏ chứa các hoạt chất có khả năng kháng khuẩn đã được dân gian sử dụng từ lâu đời: Hành, hẹ, tỏi, gừng, nghệ, mơ lông, sả, v.v… là những gia vị quen thuộc trong đời sống chúng ta. Chúng cũng là những kháng sinh thực vật đã được dân gian sử dụng phòng trị nhiều bệnh ở trâu bò, heo và gà.
Hành từ xưa đã được dân gian trộn vào thức ăn gà vịt con để phòng bệnh. Khoa học kỹ thuật tiến bộ đã khám phá allicin trong hành,một chất kháng sinh tự nhiên rất mạnh, mạnh hơn penecillin. Cũng giống hành, tỏi chứa allicin có hoạt tính kháng khuẩn. Allicin tinh khiết phổ kháng khuẩn rộng với vi khuẩn gram dương lẫn gram âm, bao gồm E.coli sinh độc tố ruột (ETEC: EnterotoxigenicEscherichia coli) đa kháng thuốc, tụ cầu vàng đề kháng methicillin (MRSA: Methicillin Resistant Staphylococcus aureus), kháng nấm đặc biệt là Candida albicans, kháng với Entamoeba histolytica và Giardia lamblia nên thường được dùng trị bệnh lỵ do amip trên người, bệnh tiêu chảy do vi khuẩn và đóng dấu trên heo, bệnh thương hàn, viêm phế quản, cúm, hoặc rửa vết thương. Nước ép tỏi được dùng cho gà uống để phòng, chữa bệnh cúm và trộn vào thức ăn của heo trị tiêu chảy rất hiệu quả.
Lá và củ hẹ tác dụng kháng khuẩn mạnh đối với nhiều loại vi khuẩn như trực khuẩn mủ xanh (Pseudomonas aeruguinosa), thương hàn, lỵ, v.v... do chất Odorin và tính kháng khuẩn của hẹ khá bền vững. Củ nghệ chứa Curcumin đóng vai trò quan trọng trong kích thích hệ miễn dịch, là chất chống oxy hoá, kháng khuẩn và kháng viêm.
Dây Mơ lông (Dây Mơ tròn, Thối thịt, Ngưu bì đống, Mơ tam thể) chứa alkaloid peaderin α và β, thường được sử dụng trị viêm ruột do lỵ trực trùng (Shigella dysenteriae) và bôi ngoài da trị eczema trên da heo.
Sả thành phần chủ yếu là geraniola và citronelola, được dùng trị tiêu chảy, ho. Gừng chứa gingerol ngoài tác dụng kích thích nhu động ruột, giải nhiệt còn có tính kháng khuẩn. Ngoài ra còn nhiều cây cỏ quen thuộc khác cũng được sử dụng trong điều trị khá phổ biến như trầu không được dùng trị tiêu chảy, phỏng, rửa vết thương do có tác dụng ức chế vi khuẩn rất mạnh.
Sâm đại hành phối hợp với vú sữa đất trị heo tiêu chảy kết hợp kiết lỵ. Xuân hoa được dùng trị tiêu chảy cho heo và toi gà hiệu quả. Rau sam, rau mương, rau dừa nước, lá bàng được dùng trị tiêu chảy heo con.
Lâm Minh Thuận (2006) trộn bột gừng, tỏi và nghệ vào thức ăn không những giúp gà nuôi tăng sức đề kháng, tăng trọng lượng mà còn làm tăng tỷ lệ đẻ trứng. Tỏi, nghệ bổ sung vào khẩu phần heo thịt giúp giảm tỷ lệ tiêu chảy và ho, giảm tổn thương nhu mô phổi, giúp tăng trọng tốt (Nguyễn Thị Kim Loan, 2010). Lá Xuân hoa từ năm 2003 đã được Huỳnh Kim Diệu (Đại học Cần Thơ) áp dụng trong việc phòng trị tiêu chảy heo con theo mẹ và sau cai sữa rất hiệu quả, tương đương với các kháng sinh (như norfloxacine phối hợp với gentamicine, colistin và trimethoprim; trimethoprim phối hợp sulfamethoxazole; apramycin phối hợp colistin và trimethoprim). Để phòng tiêu chảy heo con, có thể trộn bột lá Xuân hoa vào thức ăn heo mẹ như dạng thức ăn bổ sung, hiệu quả tương đương với chủng ngừa vắc-xin phòng tiêu chảy. Như kháng sinh, chất kháng khuẩn trong Xuân hoa cũng giúp kích thích tăng trọng nếu được trộn vào thức ăn cho heo. Ngoài những cây cỏ thường được sử dụng trên, còn nhiều bài thuốc từ lâu đời đã được dân gian sử dụng và có hiệu quả trong thực tế điều trị vật nuôi; Cụ thể như:
I. TRỊ BỆNH HEO:Đối với heo, cây thuốc được sắc cho uống hoặc trộn trong thức ăn.
1. Bệnh đóng dấu
- Lá bồ công anh (1 nắm) + lá vòi voi (1 nắm)
- Lá kim ngân (80g) + cam thảo (20g)
- Lá tía tô (50g) + chu sa (5cm) + sắn dây (20 cm) + hoạt thạch (40g) + cam thảo (4g)
2. Bệnh đậu
Bôi ngoài
- Ích mẫu (100g) + kim ngân (100g) + lá xoan (80g) + lá khế (80g) + lá chùm ruột (80g) + lá ngãi cứu (60g) sắc cô lại, bỏ bã.
- Lá trầu không (1 nắm) vò xát lên mình.
- Lá kinh giới: rang vàng trộn giấm và 1 chút muối xát lên mình.
Uống
- Cây chó đẻ (20g) + kim ngân (16g) + kinh giới (16g) + cam thảo đất (16g)
- Dây kim ngân (50-100g) + lá kinh giới (50-100g)
- Lá cỏ mực (50g) + cỏ mần trầu (50g) + rễ cây dứa dại (50g) + lá mãnh cọng (50g)
3. Bệnh tiêu chảy
Khi lợn con bị tiêu chảy có thể sử dụng các bài thuốc sau đây:
Trị tiêu chảy phân trắng heo con:
- Cây ba chẽ (20g) + chó đẻ răng cưa (30g) + lá hẹ (30g) + hương nhu (16g): sắc lấy nước cho uống
- Lá lốt (30g) + ngãi cứu (20g) + lá sả (30g) + lá xoài (20g): sắc lấy nước cho uống.
- Lá chùm ngây (50g) + rau diếp cá (50g) + lá tràm (16g) + lá vối (20g): sắc lấy nước cho uống
- Rễ cỏ xước khô (500g) + gừng tươi (50g): sắc lấy nước cho uống
- Gừng (2g) + tỏi (5g) + lá đu đủ (10g) : sắc lấy nước cho uống
Trị kiết lỵ
- Lá cây ô rô (200g) + đọt ổi (50g): sắc lấy nước cho uống
- Lá mơ lông (300g) + củ cây gai (100g): sắc lấy nước cho uống
- Rau sam tươi (100g) + cỏ sữa tươi (100g) + cỏ mực (20g): sắc lấy nước cho uống
4. Bệnh Phó thương hàn
Phòng bệnh: sắc lấy nước cho uống. Dùng một trong số các bài thuốc sau:
- Lá lốt (50g) + lá xoài (20g)
- Lá ngãi cứu (30g) + lá sả (50g)
Trị bệnh: sắc lấy nước cho uống. Dùng một trong số các bài thuốc sau:
- Xuyên tâm liên (16g) + kim ngân (12g) + trắc bá diệp (16g) + ngãi cứu (12g)
- Lá lốt (20g) + lá móng (16g) + lá sả (30g) + lá thông (16g)
- Lá sen cạn (20g) + cây chó đẻ (50g) + lá tràm (20g) + tô mộc (12g)
- Kinh giới (12g) + táo (5 trái) + quế chi (10g) + gừng sống (10g)
5. Bệnh Tụ huyết trùng
Phòng bệnh: sắc lấy nước cho uống. Dùng một trong số các bài thuốc sau:
- Kim ngân (20g) + mã đề (50g)
- Diếp cá (100g) + rau ngót (50g)
Tri bệnh: sắc lấy nước cho uống. Dùng một trong số các bài thuốc sau:
- Cỏ mực (16g) + xuyên tâm liên (16g) + tang bạch bì (12g) + lá kim giao (12g) + quyển bá xanh lục (16g) + ý dĩ (12g)
- Tỏi (50g) + cam thảo (30g)
7. Bệnh suyễn heo (bệnh viêm phổi địa phương do Mycoplasma hyopneumoniae)
- Dành dành (10g) + lá bạc hà (6g) + cam thảo (5g) + lúa chùm mễ (1 bông)
- Lá khuynh diệp (50g)
8. Chướng bụng đầy hơi
Khi lợn bị chướng bụng đầy hơi có thể lựa chọn một trong những bài thuốc sau:
- Lá Thị 50-60g, giã nát hòa với nữa bát nước, vắt bỏ bã rồi cho lợn uống, bã dùng xoa vòa hậu môn của lợn.
- Dùng 1-2 củ Tỏi + 1 củ Gừng (3-4g), giã nhuyễn hãm với nước ấm cho lợn uống.
- Lấy 2-3 củ Tỏi + 1 củ Gừng (bằng 2 ngón tay), giã nhuyễn hòa với 1 ít dầu hỏa hoặc rượu trắng (1 nữa chén), xoa vòa bụng.
- Lấy 3-4 lá Trầu không giã nhỏ, hòa với nữa chén rượu trắng, xoa vào 2 bên thành bụng.
- Bồ kết khô 5-10 quả đốt ở cửa chuồng (đầu hướng gió), cho lợn ngửi.
II. TRỊ BỆNH GÀ:Đối với gà, cây thuốc được sắc cho uống hoặc trộn vào thức ăn. Liều lượng nêu dưới đây thường được dùng cho 10 gà lớn, 20 gà giò hoặc 40 gà con theo mẹ.
1. Bệnh bạch lỵ do Salmonella pullorum:Lá lốt (16g) + ngãi cứu (16g) + lá xoài (12g) + lá trầu không (12g)
2. Bệnh hô hấp mãn tính (CRD):Ba chẽ (20g) + ké đầu ngựa (12g) + trắc bá diệp (16g) + hương nhu (16g) + lá nha đam (12g)
3. Dịch tả gà (Newcastle):Các thảo dược sau được dùng phòng bệnh tương đối hiệu quả:
- Rễ cây lốt (20g) + gừng khô (15g) + gừng tươi (1 củ to) + xương truật (15g)
- Lá tía tô (15g) + xương bồ (10g) + hoàng nàn chế (15g) + bạc hà (10g) + hương phụ (10g)
- Sa nhân (10g) + chỉ xác (10g) + nhục đậu khấu (15g) + quế chi (5g) + hoàng liên (20g) + lô hội (2g)
-Trắc bá diệp (16g) + nọc sởi (16g) + chút chít (16g) + hoàng đằng (12g)
- Hoa kinh giới (50g) + lá tía tô (25g) + kim ngân hoa (25g) + liên kiều (25g) + bạc hà (25g)
4. Bệnh toi gà (tụ huyết trùng):Than gỗ (3 cục bằng ngón tay) + gừng sống (3 lát) + tiêu hột (8 hột) + tỏi (3 tép).
Bên cạnh đó, vịt bị toi dùng lá ngải cứu + hương nhu đốt xông đầu hướng gió cho vịt và xông thuốc nhiều lần trong thời gian có dịch cũng cho hiệu quả tốt. Trong cây thuốc, hoạt tính kháng khuẩn thường không chỉ một chất mà gồm nhiều chất hỗ trợ nhau nên là một kiểu phối hợp kháng sinh tốt. Ở Việt Nam, nguồn cây thuốc phong phú và đã cho thấy có hiệu quả trong phòng trị bệnh gia súc gia cầm, lại ít độc tính. Sử dụng cây thuốc phòng trị cho gia súc gia cầm thay thế kháng sinh (đặc biệt trong phòng bệnh và có khả năng kích thích tăng trưởng) sẽ giảm được giá thành, tạo thực phẩm sạch và an toàn. Do đó cây thuốc cần được nghiên cứu và khai thác ứng dụng trong chăn nuôi nhiều hơn nữa.
Gửi kèm bài thơ dân gian thay cho lời kết
Chữa lợn bị ho
Khò khè nếu thấy lợn ho
Hái nắm lá Hẹ thật to, giã nhừ
Vắt cho nước uống từ từ
Thêm ít muối trắng là trừ được ho
Hoặc vườn nhà có cây chanh to
Lá cây hái lấy nắm to sao vàng
Hạ thổ, sắc thuốc kỹ càng
Đem cho lợn uống dễ dàng như không
Ngoài ra cũng có thể dùng
Đinh lăng, Ngãi cứu, Xương sông, Cúc tần
Hái về rửa sạch vài lần
Đem giã thật nhỏ, gạn phần nước trong
Thêm dăm hạt muối là xong
Chứng ho thuyên giảm chỉ trong vài ngày
Thuốc nam quả thật là hay
Rẻ tiền dễ kiếm ta nên hay dùng
Sưu tầm: Ths. Nguyễn Vũ Lương
Phòng, trị bệnh cúm cho gia cầm
Từ xưa người ta đã trộn hành, tỏi vào thức ăn của gà, vịt con để phòng bệnh. Khoa học kỹ thuật tiến bộ đã khám phá trong hành, tỏi có Allicin, một chất kháng sinh tự nhiên rất mạnh, mạnh hơn Pencillin, có hoạt tính kháng khuẩn.
Khoảng 2-3 ngày/lần cho gà uống nước tỏi pha loãng. Chọn 2-3 củ tỏi to, bỏ vào cối xay nhuyễn, rồi dùng vải bọc lại, vắt lấy nước cốt, để trong không khí 15-20 phút sau đem hoà nước cho gà uống, bã tỏi rải quanh chuồng cho gà ngửi mùi. Ngoài ra, có thể đổ nước tỏi này vào máng cho gà tự tìm đến uống đối với gà còn mạnh khoẻ.
Cách làm này tuy có tốn nhiều công sức nhưng người nuôi gà bảo đảm được an toàn phòng, chống bệnh cúm gà.
- Vịt bị toi: Dùng lá ngải cứu + hương nhu đốt xông đầu hướng gió cho vịt và xông thuốc nhiều lần trong thời gian có dịch cũng cho hiệu quả tốt. Trong cây thuốc, hoạt tính kháng khuẩn thường không chỉ một chất mà gồm nhiều chất hỗ trợ nhau nên là một kiểu phối hợp kháng sinh tốt.
- Ngoài ra, cho gia cầm ngửi khói quả bồ kết định kỳ 5-7 ngày một lần, làm mũi gà, vịt thông thoáng, phòng hiệu quả các bệnh về đường hô hấp.
- Trộn bột gừng, tỏi và nghệ vào thức ăn không những giúp gà, vịt nuôi tăng sức đề kháng, tăng trọng lượng mà còn làm tăng tỷ lệ đẻ trứng.
Trị các bệnh cho lợn
- Trộn tỏi vào thức ăn cũng có tác dụng trị bệnh tiêu chảy do vi khuẩn và bệnh đóng dấu trên lợn.
- Sâm đại hành phối hợp với vú sữa đất trị bệnh tiêu chảy kết hợp kiết lỵ trên lợn rất hiệu quả. Rau sam, rau dừa nước, lá bàng được dùng trị tiêu chảy cho lợn con.
Lá và củ hẹ tác dụng kháng khuẩn mạnh đối với nhiều loại vi khuẩn như trực khuẩn mủ xanh (Pseudomonas aeruguinosa), thương hàn, lỵ... do chất Odorin và tính kháng khuẩn của hẹ khá bền vững. Củ nghệ chứa Curcumin đóng vai trò quan trọng trong kích thích hệ miễn dịch, là chất chống oxy hoá, kháng khuẩn và kháng viêm.
Dây mơ lông chứa Alkaloid peaderin α và β, thường được sử dụng trị viêm ruột do lỵ trực trùng (Shigella dysenteriae) và bôi ngoài da trị eczema trên da lợn.
- Tỏi, nghệ bổ sung vào khẩu phần ăn của lợn thịt giúp giảm tỷ lệ tiêu chảy và ho, giảm tổn thương nhu mô phổi, giúp tăng trọng tốt.
- Để phòng tiêu chảy trên lợn con, có thể trộn bột lá xuân hoa vào thức ăn của lợn mẹ như dạng thức ăn bổ sung, hiệu quả tương đương với chủng ngừa vắc-xin phòng tiêu chảy.
http://tailieu.vn/tim-kiem/giáo+trình+chọn+giống+và+nhân+giống+vật+nuôi.html
http://tailieu.vn/doc/phong-tri-mot-so-benh-thuong-gap-trong-thu-y-bang-thuoc-nam-part-5-943560.html
Ngày xưa ông bà nuôi gà chỉ cho ăn hành lá và tỏi để ngừa bệnh, nay thuốc kháng sinh và thú y nhiều nên mất dần cây thuốc dân gian (nhất là những tồn dư độc hại trong thuốc kháng sinh, thú y mang lại). Tìm hiểu thấy hay nên share cho bà con xem thế nào, nếu có gì mọi người góp ý thêm cho
