Việt Nam không có than bùn. Than bùn là
các cây mọc trong hồ qua hàng trăm năm,
cây mẹ chết, cây con mọc, dần dần lấp đầy
hồ, rồi bị phân hủy hết chất đạm, chỉ còn
lại than. Than bùn này luôn luôn xốp, có
màu nâu thẫm gần như đen, chứ không đen.
Cứ để nguyên vậy mang về mà đốt thôi, chứ
không pha trộn thêm gì nữa. Nó cháy âm ỷ
và không nóng lắm, nhưng cũng đủ làm lò
nung gạch chẳng hạn. Nghe nói vùng U minh
có than bùn, nhưng cũng chưa nghe nói có
ai khai thác và bán than bùn U minh bao
giờ cả.
Việt Nam có than đá. Nó cứng như đá. Còn
gọi là than Kíp lê. Nó khó cháy, vì phải
thổi gió vào nó mới cháy được. Tuy thế,
nó cháy rất nóng, đến hơn nghìn độ, nung
chảy được sắt thép. Khi khai thác than đá,
thì những mảnh than vỡ vụn, gọi là than cám.
Chất lượng than cám kém hơn than đá, vì có
lẫn khá nhiều đất và đá, không thể sàng ra
được. Cách đốt than cám, ở nhà máy điện, thì
có máy phun than cám vào lò, thì mới cháy
được. Ở nhà, nhiệt độ lò thấp hơn, than cám
không cháy được, nên phải trộn với bùn để
đúc nên những miếng than nhỏ. Từ thời Pháp,
đã có máy làm và bán than cám đúc ra những
miếng nhỏ như trái Chanh, trái Bàng, và
thường gọi là Than quả Bàng. Sau khi Pháp đi
khỏi, thì bà con trộn than cám với bùn, rồi
nặn ra những trái cam. Khi đun nấu, phải bẻ
trái cam này ra những miếng nhỏ. Cho vào lò,
thì chúng kồng kềnh lên nhau, có những khe
hở, gió lùa vào, mới cháy được. Tôi thì không
nặn những trái cam, mà làm những miếng bánh
đúc, bánh dầy, để khô thì dễ bẻ ra mảnh vụn
hơn.
Khi than cám (trộn bùn) cháy trong những bếp
tập thể công nhân, bộ đội, hay xưởng làm bánh
kẹo, thì nó cháy hết, nhưng bùn để kết dính
thì bị nung ra gạch, gọi là xỉ than cám. Gạch
này xốp, và nếu tỷ lệ bùn trong than sống thấp,
thì sau khi than cháy hết, bùn cháy thành gạch
cũng vỡ ra bột. Xỉ than này trộn với vôi xỉ,
thì được gạch rất tốt, rất cứng, và khá rẻ tiền.
Xỉ than này vốn là đất bị nung ra gạch. Vậy thì
làm gì là phân tốt? Nếu là phân tốt, sao không
lấy xỉ lò gạch, hay những viên gạch vỡ mà nghiền
mịn ra bột mà bón ruộng?
Nói sơ qua về than như thế, để bà con khỏi nhầm
lẫn. Việt Nam thường có than đá, và than cám
trộn bùn thôi. Không có than bùn.
